Toplumun her kesimine etkin bir şekilde ulaşabilen sosyal hizmet uygulamalarıyla, ülkemizin kalkınmasına katkı sağlamayı temel hedef olarak benimseyen Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, mutlu bireyler ve güçlü ailelerden oluşan müreffeh bir topluma ulaşma gayesiyle çalışmaktadır. Bu gaye doğrultusunda, sosyal dönüşümü gerçekleştirmeyi amaçlayan Bakanlık, sosyal riskleri önceden önleyerek bireyin, ailenin ve toplumun refahını arttıracak kapsayıcı ve katılımcı bir anlayış içinde adil, arz odaklı bütüncül politikaları geliştirmekte ve hayata geçirmektedir.
Söz konusu hedefler ışığında ailenin, çocukların, kadınların, engellilerin, yaşlıların, ihtiyaç sahiplerinin, şehit yakınları ve gazilerin korunması ve sosyal refahın arttırılması için hak temelli sosyal hizmet ve sosyal yardım programları ile ihtiyaca uygun politikaları etkin şekilde uygulamaktadır.
Son yıllarda çevresel değişimlerin de artışıyla dünyada ve ülkemizde afetlerin yıkıcı etkisi daha fazla olmakta ve bu afetler birey, aile ve toplum üzerinde maddi ve manevi kayıplara yol açmaktadır. Nitekim ülkemiz için 2023 yılı yakın tarihte benzeri görülmemiş afetlerle mücadele ettiğimiz bir yıl oldu. Afetlerin oluşturduğu yıkıcı etkileri en aza indirmek için sosyal ve ekonomik destek mekanizmalarıyla birlikte birey, aile ve toplumu destekleyen ve güçlendiren psikososyal hizmetlerin ve programların uygulanması büyük önem arz etmektedir.
Ülkemizde yaşanan afetlerden elde edilen tecrübeler doğrultusunda afetlere etkin müdahaleyi sağlamak üzere İçişleri Bakanlığı bünyesindeki Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) tarafından Türkiye Afet Müdahale Planı (TAMP) hazırlanmıştır. TAMP, afet ve acil durumlara ilişkin müdahale çalışmalarında görev alacak çalışma grupları ve koordinasyon birimlerinin rol ve sorumluluklarını tanımlamış; afet öncesinde, sırasında ve sonrasındaki müdahale planlamasının temel ilkelerini belirlemiştir. Ülkemizde yaşanabilecek her tür ve ölçekte afet ve acil duruma müdahalede görev alacak bakanlıklar, kurum ve kuruluşlar, özel sektör kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve gerçek kişileri kapsayan TAMP’a göre Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı afet ve acil durumlarda iki temel görevi yerine getirmekle yükümlüdür.
Toplumun güvenliği ve esenliğini tehdit eden orman yangını, deprem, sel gibi doğa kaynaklı afetler sonucunda ortaya çıkan ihtiyaçların tespit edilmesi ile gerekli önlemlerin alınmasında Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, TAMP kapsamındaki Ayni Bağış Depo Yönetimi ve Dağıtım Hizmet Grubu ile Psikososyal Destek Hizmet Grubu alanlarında ana çözüm ortağı konumundadır.
TAMP’ta Ayni Bağış Depo Yönetimi ve Dağıtım Hizmet Grubu sorumlusu olarak Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığının finanse ettiği 1.003 sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakfı bulunmaktadır. Bu vakıflar tarafından afet ve acil durumlardan etkilenen vatandaşların gıda, giyim, barınma vb. temel ihtiyaçlarının giderilmesi için Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlükleri ile Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarının (SYDV) oluşturduğu gönüllü Afet Acil Sosyal Yardım (ASYA) ekibi afet ve acil durum hâlinde ayni bağışların önceden belirlenen depolarda toplanması ve tasnif edilmesi ile sosyal yardımların hızlı bir şekilde afet bölgesine ulaştırılması ve dağıtılmasını sağlamaktadır.
TAMP’ta Psikososyal Destek Hizmet Grubu’nun sorumlulukları çerçevesinde afet ve acil durumlarda ortaya çıkabilecek psikolojik sarsıntıları önlemek, bu durumlardan etkilenenleri normal yaşamlarına geri dönüş süreçlerinde desteklemek ve gelecekte ortaya çıkması muhtemel benzer olaylarla mücadele edebilmelerini sağlamak üzere Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığınca psikososyal destek hizmetleri sunulmaktadır.
Afet sonrası dönemde afet bölgesinin iyileştirilmesi, önceki durumuna geri dönebilmesi ve maruz kalınan zararların telafi edilmesi için çalışmalar yürütülürken toplumsal düzeyde birlik ve beraberliğin de yeniden temin edilmesinin önemi çok büyüktür. Bu bağlamda psikososyal destek ekipleri, afet mağdurlarının bireysel olarak güçlenmelerini sağlamanın yanı sıra toplumsal dayanışma ve birlikteliğin de tesis edilmesi için yoğun çaba sarf etmektedir. Verilen hizmetlerde sürdürülebilirliğin sağlanması ve etkili hizmet sunumuyla kalıcı çözümler elde edilmesi amaçlanmakta ve afet ve acil durumların oluşturduğu yıkıcı sonuçların telafi edilerek iyileşme, gelişme ve kendi kendine yetebilme kapasitesinin geri kazanılması ve toplumsal bağların güçlendirilmesi temel odağa yerleştirilmektedir.
6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş merkezli gerçekleşen iki büyük deprem yaklaşık 14 milyon vatandaşımızın yaşadığı illerde ağır yıkıma yol açmış iki afetin peş peşe yaşanması tabloyu daha da ağırlaştırmıştır. Afetin yaşandığı ilk andan itibaren deprem bölgesindeki şehirlere ulaşmak için merkez ve taşra teşkilatımız seferber edilmiştir.
Bakanlığımızın yatılı bakım kuruluşları olan çocuk evleri siteleri, çocuk evleri, engelli bakım rehabilitasyon merkezleri, kadın konukevleri, yaşlı bakım rehabilitasyon merkezleri ve huzurevlerimizden hizmet alan 2.610 kişi güvenli bölgelerdeki kuruluşlara nakledilmiştir.
Ayni Bağış Depo Yönetimi ve Dağıtım Çalışma Grubu olarak Bakanlığımız sorumluluğundaki faaliyetleri yürütmek üzere 1.300 kişilik ASYA ekibi kurulmuştur.
Afetin etkilerinin yoğun yaşandığı dönemde vatandaşlarımızın acil ihtiyaçlarını ivedilikle karşılayabilmek amacıyla sahaya yönelik gerçekleştirdiğimiz faaliyetler şöyledir:
- Sadece depremzede vatandaşlarımız için SYDV’lere 1 milyar 850 milyon TL ödenek gönderildi.
- Kurumsal ve bireysel bağışların kabul edilip dağıtımların koordine edildiği 72 ulusal ve 16 uluslararası ayni bağış deposu kuruldu.
- Deprem bölgelerinde 206, deprem bölgesi dışındaki illerde ise 94 adet sosyal market oluşturuldu.
- Deprem bölgesinde 14 mobil sosyal market tırını faaliyete geçirildi.
- 27 ayrı kadın giyim ve bebek bakım çadırıyla depremzede vatandaşlarımızın ihtiyaçları karşılandı.
- Ayni bağışların ulaştırılması için hava araçlarıyla 487 sefer tertip edildi.
- Yine bu süreçte 37 binden fazla yardım tırı ayni yardım depolarına ulaştırıldı.
Psikososyal destek ekipleri (PSD) depremin hemen ardından hastanelerde, çadır alanlarında ve vatandaşlarımızın barındığı diğer alanlarda ihtiyaç tespiti, psikolojik ilk yardım, bireysel görüşmeler öncelikli olmak üzere psikososyal destek çalışmalarına başlamıştır. PSD ekipleri 2023 yılı sonuna kadar deprem bölgesinde ve deprem bölgesi dışındaki illerde bulunan 4 milyon 123 bin kişiye psikososyal destek hizmeti kapsamında ulaşmıştır. Sahada psikososyal destek hizmetlerinde görev yapan personele, etkin ve nitelikli çalışmalar yapabilmeleri adına psikososyal destek eğitimleri ve süpervizyon desteği sağlanmıştır.
Afet bölgelerine “Kadın Kooperatifleri İş Atölyesi” adıyla kadınların becerilerini geliştirebileceği, ailelerinin ihtiyaçlarını karşılayabileceği ve depremin olumsuz etkilerinden uzaklaşarak meşgul olabilecekleri alanlar oluşturulmuştur.
Deprem nedeniyle ailesinden ayrı düşmüş veya refakatçisi olmayan çocuklar için AFAD, Adalet Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Millî Eğitim Bakanlığıyla çok sıkı iş birliği sağlanmıştır. Çocuklarla ilgili ihbar, talep ve bildirimlerin alınabilmesi için Bakanlığımız uhdesinde 7/24 aktif hizmet veren “Çağrı Merkezi” oluşturulmuştur. Deprem sürecinde enkaz altından çıkarılmış yakınlarına ulaşılamayan (refakatçisi olmayan), kimliksiz, kendini ifade edemeyen veya vefat ettiği tespit edilen çocuklara ilişkin güncel bilgiler, kamuoyunu doğru bilgilendirmek amacıyla Bakanlığımız resmî sosyal medya hesaplarından şeffaf bir şekilde düzenli paylaşılmıştır. Deprem felaketi nedeniyle ailesinden ayrı düşmüş/ refakatçisi olmayan 1.912 çocuğun bilgisi Bakanlığımız Afet Yönetim Çocuk Modülü’nde kayıt altına alınmıştır. Yapılan kimlik kontrolü, kimliklendirme ve ilgili uzman çalışmaları sonucunda 1.874 çocuk ailesine veya aile yakınlarına teslim edilirken 6 çocuk aile odaklı hizmetlerden faydalandırılmıştır, hâlen hastanede tedavi gören 1 çocuk da yakından takip edilmektedir. Afetzede 15 çocuk Bakanlığımıza bağlı kuruluşlarda bakım ve koruma altındadır. Kayıtlarımızdaki 16 çocuk da vefat etmiştir. Kimliği belirlenemeyen çocuk bulunmamaktadır.
Depremden etkilenen çocuklarımızın risk ve ihtiyaçlarının belirlenmesine yönelik takip ve izleme çalışmaları Öksüz ve Yetim Hizmet Birimlerimiz ve Çocuklar Güvende Ekiplerimiz aracılığıyla yapılmaktadır.
Engelli vatandaşlarımız için Bakanlığımız koordinasyonunda işaret dili tercümanlarından oluşan 120 kişilik ekip, depremden etkilenen işitme engelli bireylerle daha hızlı iletişim kurmak, ihtiyaçlarını karşılamak ve diğer kurumlara/kuruluşlara bağlı ekiplerle iletişimlerini sağlamak üzere sahada etkin şekilde yer almıştır.
Depremden etkilen engelli bireylerin sosyal içermeci bakış açısıyla toplumsal yaşama katılımlarını temin ederek deprem sonrası günlük rutine dönüşlerini kolaylaştırmak için sosyalleşmeleri ve nitelikli vakit geçirmeleri amacıyla 6 Mola Evi hizmete açılmıştır.
Depremden etkilenen vatandaşların ihtiyaçlarının karşılanması, psikososyal destek hizmetleri verilmesi, çadır ve konteyner kentlerde kalan çocuk ve gençlere yönelik faaliyetler yürütülmesi, deprem bölgelerinde çocuk ve aile dostu merkezlerin kurulması amacıyla Bakanlığımız ile sivil toplum kuruluşları arasında “İş Birliği Protokolleri” imzalanmıştır.
Bakanlığımız, yaygın taşra teşkilatı ve yetkin personel kadrosuyla 6 Şubat Depremleri sonrasında iyileştirme, geliştirme ve zarar azaltma hususunda afetin etkilerinin azaltılması ve bertaraf edilmesinde etkin bir rol oynamıştır. Sahada hâlen aktif bir şekilde çalışmakta olan Bakanlığımız depremden etkilenen vatandaşlarımıza destek olmaya devam etmektedir.