6 Şubat 2023 tarihinde Türkiye’nin 11 ilinde meydana gelen yıkıcı depremlerin ardından Birleşmiş Milletler Türkiye’nin operasyonel çalışmalarında önemli değişiklikler yapıldı. Depremlerin yaygın ve çok yönlü etkileri, afetten zarar gören bölgelerde Sürdürülebilir Kalkınma Araçlarına erişilmesi yolunda kaydedilen ilerlemeye büyük ölçüde tesir etti. Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa olmak üzere 11 ilde ağır hasara yol açan depremler, 14 milyon Türk vatandaşı ile 1,8 milyon göçmen, mülteci ve geçici koruma altındaki Suriye vatandaşını etkiledi. Depremlerin ardından BM ve ortakları (uluslararası STK’lar, STK’lar), Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Koordinasyon Ofisi [United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA)] aracılığıyla ve Dışişleri Bakanlığı, ilgili diğer bakanlıklar, AFAD, Türk Kızılay ve yerel makamlarla yakın iş birliği içinde müdahale çalışmalarını derhâl başlattı. Hükûmetin öncülüğünde yürütülen yardım çalışmalarını desteklemek üzere 16 Şubat 2023 tarihinde 1 milyar ABD doları toplanması için yapılan acil yardım çağrısı neticesinde 540,8 milyon ABD doları tutarında fon sağlandı.Yardım çalışmalarının odaklı şekilde koordine edilmesi amacıyla BM kuruluşları, hükûmet temsilcileri, Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Dernekleri Federasyonu (IFRC), Türk Kızılay ve uluslararası STK’lardan oluşan İnsani Yardım Ülke Ekibinin yanı sıra Gaziantep’te sektörler arası koordinasyon merkezi ve Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya illerinde dört faaliyet merkezi kuruldu. Mayıs 2023 itibarıyla depremden etkilenen illerde bulunan 5,4 milyon kişiye yardım sağlandı.
BM Ülke Ekibi ve ortakları, Dünya Bankası ve AB ile birlikte çalışan Türk hükûmeti, deprem afetinin mali etkisine dair detaylı bir analiz çalışmasını ortaya koyarak toplam tahminî zarar ve kaybın 103,6 milyar ABD doları tutarında olduğunu değerlendirdiği Türkiye Deprem Toparlanma ve Yeniden İmar Değerlendirmesi Raporu’nu [Türkiye Earthquakes Recovery And Reconstruction Assessment (TERRA)] hazırladı.
OCHA’nın 2023 Ağustos ayında ülkeden ayrılmasının ardından BM Türkiye Ülke Ekibi, Temmuz 2023’te ortaklarıyla istişare hâlinde, hükûmetin deprem yardım çalışmalarına verilen desteğin sürdürülmesini sağlamak amacıyla insani yardım-kalkınma ilişkisini vurgulayan bir Toparlanma Çerçevesi geliştirdi. Toparlanma Çerçevesi; hükûmetin ve yerel ortakların öncelikleri, BM Sürdürülebilir Kalkınma İşbirliği Çerçevesi [United Nations Sustainable Development Cooperation Framework (UNSDCF)] 2021-2025 ve Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı [Regional Refugee and Resilience Plan (3RP)] ile uyumlu olarak devam eden insani ihtiyaçları ele almak, ekonomik iyileşmeyi desteklemek, sosyal hizmetleri ve kalkınmayı yeniden canlandırmak ve dirençlilik ve sürdürülebilirliği teşvik etmek üzerinde odaklanmaktadır. Hükûmetin depremden etkilenen bölgede yürüttüğü yardım çalışmalarını desteklemek üzere BM ve ortaklarının faaliyetlerini koordine etmek, kurumlar arası koordinasyon çalışmalarını ilerletmek ve iş birliğini güçlendirmek amacıyla genişletilmiş BM Ülke Ekibini [UN Country Team (UNCT) tamamlayıcı bir danışma organı mahiyetiyle Gaziantep’te Alan Temelli İşbirliği Ekibi (ABC Ekibi) [Area-Based Coordination Team (ABC Team)] kuruldu. Yerel İnsani Yardım Forumu ve Uluslararası Sivil Toplum Kuruluşları Forumundan temsilcilerin de yer aldığı ABC Ekibi, Adıyaman, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya illerinde faaliyet merkezi düzeyinde yürütülen koordinasyon kapsamında çalışmalarına devam etmektedir.
İnsani yardım-kalkınma-barış ilişkisi çerçevesinde çözüm üretme ve dirençliliği sağlama yolunda ilerleme kaydetmek için 2030 Gündemi’ne koşut şekilde afetlerde risk azaltma yaklaşımının çalışmalara dâhil edilmesi, “Daha İyiyi Yeniden İnşa Et” stratejisine bağlı kalınması ve “Kimseyi Geride Bırakma” ilkesinin tüm programlarda uygulanması son derece önemlidir.
1 Yardım çalışmaları kapsamında oluşturulan sektörler: Eğitim, Acil Barınma/Gıda Dışı Malzemeler, Gıda Güvencesi ve Geçim Kaynakları, Sağlık ve Beslenme, Koruma, Geçici Yerleşim Desteği, Su, Sanitasyon ve Hijyen (WASH), Çok Amaçlı Nakdi Yardım ve Sosyal Koruma, Erken Toparlanma ve Enkaz Kaldırma, Lojistik ve Acil Durumda Telekomünikasyon.
2 https://reliefweb.int/report/turkiye/turkiye-earthquakes-recovery-andreconstruction-assessment
3 Hasar analizi; sosyal sektörler (konut, eğitim, sağlık bakım hizmetleri, istihdam, çevre), altyapı sektörleri (su ve sanitasyon, belediye hizmetleri, enerji, ulaştırma, iletişim) ve ekonomik sektörler (tarım, madencilik, imalat sanayii, turizm) tarafından gerçekleştirildi. TERRA Raporu’nda dirençli, kapsayıcı, yeşil ve sürdürülebilir deprem sonrası toparlanma süreci için temel bir ilke olarak Afetlerde Risk Azaltma çalışmalarının yapılması gerektiğini vurgulanmaktadır. TERRA, Daha İyiyi Yeniden İnşa Et [Build Back Better] girişimini vurgulayarak, özellikle sismik açıdan yüksek risk taşıyan bölgelerde dayanıklı altyapılara ve kapsayıcı karar alım sürecine duyulan ihtiyacın altını çizmektedir. Acil yardım, iyileştirme ve yeniden imar süre.lerinin tüm aşamalarında “Kimseyi Geride Bırakma” [Leave no one behind (LNOB)] SKA ilkesinin uygulanması zaruri görülmektedir.
4 Koruma, Ekonomik Güçlenme, Sağlık, Eğitim, Afetlerde Risk Azaltma ve Çevre, Su, Sanitasyon ve Hijyen [Water, Sanitation, Hygene (WASH)], Barınma, Geçici Yerleşim Desteği, Temel İhtiyaçlar, Nakit Temelli Müdahaleler [Cash-Based Interventions (CBI)], İnsani Yardım Faaliyetlerinde Kadının Güçlenmesi Çalışma Grubu [Women Empowerment in Humanitarian Action (WEHA) Working Group], Cinsel Sömürü ve İstismarın Еnlenmesi [Protection from Sexual Exploitation and Abuse (PSEA)], Etkilenen Topluluklara Karşı Hesap Verebilirlik [Accountability to Affected. Populations (AAP)], Engelli Dahiliyeti Görev Ekibi [Disability Inclusion Task Team (DITT)], Depreme Yönelik Çözümler ve Hareketlilik Analiz Ekibi [Earthquake Solutions and Mobility Analysis Team (ESMAT)], Bilgi Yönetimi Çalışma Grubu [Information Management Working Group (IMWG)]