Japonya Uluslararası İşbirliği Ajansının [Japan International Cooperation Agency (JICA)] Türkiye’deki çalışmaları, Türkiye Ofisinin kurulmasından çok öncesine dayanmaktadır. İlk kez 1959’da, Afet Riskini Azaltma [Disaster Risk Reduction (DRR)] eğitimini almak için Türkiye’den Japonya’ya uzmanlar kabul edildi. JICA 1959 yılından bu yana Türkiye’de afete dayanıklı toplumların oluşumuna katkıda bulunmak için eğitimler, uzman sevki ve teknik iş birlikleri düzenlemektedir. Devam eden iş birlikleri, yıkıcı depremler başta olmak üzere benzer afetlere maruz kalan bu iki ülkenin bilgi ve deneyimlerinin paylaşılması yoluyla dirençli toplumların oluşturulmasına katkıda bulunmaktadır.
6 Şubat 2023’te Türkiye, Kahramanmaraş merkezli “Asrın Felaketi”ne uyandı ve daha ilk depremin boyutu tam olarak anlaşılmamışken ikinci büyük depremle birlikte milyonlarca insan evsiz kaldı. Türkiye’nin 11 ilini etkileyen büyük felaketin hemen ardından JICA afet müdahalesi, afet sonrası yeniden yapılanma ve afet farkındalığı konusundaki çalışmalarını genişletti ve hızlandırdı.
Kahramanmaraş Depremlerine Müdahale
Depremden hemen sonra 6 Şubat 2023’te Japonya hükûmeti, Japon Afet Yardım Ekibi [Japan Disaster Relief (JDR)] arama kurtarma ekibini göndermeye karar verdi ve 72 kişilik bir ekibi Kahramanmaraş’a gönderdi. AFAD öncülüğünde saha çalışmalarına başlayan ekip, diğer uluslararası ekiplerle bir araya gelerek depremzedelere ulaşmak için titizlikle planlanmış ve yaklaşık 2 hafta süren olağanüstü bir çaba gösterdi. Soğuk hava şartları nedeniyle çeşitli zorluklarla karşı karşıya kalmasına rağmen, uluslararası iş birliği ağını koordinasyon ve dayanışma içinde güçlendirdi ve böylece etkilenen bölgelerdeki insanlara destek sağlamada aktif rol oynadı.
Milyonlarca insanı etkileyen deprem sağlık sisteminin ilerleyişini ciddi ölçüde aksattı. Etkilenen illerdeki bazı hastaneler hasar nedeniyle kullanılamaz hâle gelirken diğer illerde hasarın az olduğu bölgelere yoğun göç sebebiyle tıbbi malzeme ve personel sıkıntısı yaşandı. Depremde binası kullanılamaz duruma gelen Gaziantep’teki Oğuzeli Devlet Hastanesine destek olmak için Sağlık Bakanlığı iş birliğiyle JDR sağlık ekibi tarafından acil sahra hastanesi kuruldu. Türk ve Japon sağlık çalışanlarının ortaklaşa çalışması bölge halkının takdirini kazandı ve sağlık hizmetlerine olan güveni arttırdı.
Depremden sadece bir ay sonra Japonya’dan mühendislik ve sosyal alanlarda uzman ekipler geldi ve depremden zarar gören belediyeler başta olmak üzere merkezi ve yerel kurum ve kuruluşları ziyaret ederek gözlemleri ve Japonya’nın deprem deneyimlerine yönelik fikir alışverişinde bulundular ve bir an önce yaraları iyileştirmek ve normal hayata dönmek için birlikte çözüm yolları bulmaya çalıştılar. Sadece bir ay sonra depremi takiben Japonya’dan gelen mühendislik ve sosyal alanlarda uzman ekipler depremden etkilenen belediyeler başta olmak üzere merkezî ve yerel kurum ve kuruluşları ziyaret ederek sahadaki gözlemlerini paylaştılar, Japonya’nın deprem deneyimlerine yönelik fikirlerini aktardılar. Yaraların hızla iyileştirilmesi ve normal hayata dönüş için ortak çözüm yolları aramaya çalıştılar. Saha çalışmasının çıktısı, depremle ilgili yeni mali ve teknik iş birliğinin temelini oluşturdu. Daha önce başlatılan teknik iş birliği projelerinin hedef alanı ve kapsamı deprem bölgesine destek sağlamak amacıyla güncellenmişti.
Depreme hazırlık ve yeniden yapılanma
JICA ve Türkiye Belediyeler Birliği (TBB) Kasım 2022’de imzaladıkları Afet Riski Azaltma ve Atık Yönetimi Konusunda Yerel Belediyelerin Kapasite Geliştirme Projesi’ni Mart 2023’te başlatmıştır. Proje başlangıçta belediyelerin deprem afeti riskinin azaltılması ve sıfır atık konularında kapasitelerini arttırmak için tasarlanmışken binalarda sismik güçlendirme, enkaz atıklarının yönetimi ve yenilikçi kentsel planlama konularında özellikle deprem bölgesindeki belediyeleri hedef alacak şekilde genişletilmesine karar verilmiştir. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİB) Yapı İşleri Genel Müdürlüğüyle yapılan çalışmalar neticesinde, yenilikçi sismik güçlendirme yöntemleriyle bir kamu binasının güçlendirilmesi ve bu yöntemin JICA uzman mühendislerinin teknik rehberliğinde Türk mevzuatına uyarlanması için çalışmalar başlatılmıştır. Ayrıca, ÇŞİB Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğüyle düzenlenen çalıştaylarda, Japonya’da enkaz yönetimi ve geri dönüşümün teknik ve yasal boyutları JICA uzmanları tarafından tanıtılmıştır. ÇŞİB Mekansal Planlama Genel Müdürlüğü, TBB ve JICA’nın ortak önerisi ile Kahramanmaraş ili “Yenilikçi Yeniden Yapılanma Planlaması”nın Model Kenti olarak seçilmiş ve Büyükşehir Belediyesiyle birlikte sahada çalışmalar geliştirilerek afete karşı dirençli, akıllı ve sürdürülebilir, tarihî değerlerini koruyan bir Kahramanmaraş için çalışmalara başlanmıştır. 2024 yılının ilk çeyreğinde Kahramanmaraş’ın yeni vizyon ve planının belirlenerek bölge halkıyla paylaşılması planlanmaktadır. Aynı proje kapsamında, Aralık 2023’te ÇŞİB, TBB ve belediyelerin ilgili genel müdürlüklerinden uzmanlar, Japonya’da afet sonrası sismik güçlendirme, atık yönetimi ve kentsel yeniden planlama konularında üç ayrı eğitim programına katılmıştır.
2023 yılında başlayan bir diğer proje ise Bursa Büyükşehir Belediyesiyle afete dirençli kent planlamasıdır. Deprem riskinin yüksek olduğu Bursa’da deprem hazırlıkları tüm hızıyla devam etmekte ve JICA uzman ekibi kentsel risk haritalarının oluşturulması, sıvılaşma alanlarının belirlenmesi, binaların depreme dayanıklılığının tespiti gibi birçok konuda belediyeye destek olmaktadır. Ekip afete dayanıklı bir Bursa oluşturmak için Japonya’nın deprem deneyimleri ve edindiği derslerden faydalanmaktadır.
Değerlendirme
Türkiye ve Japonya, afetlere karşı birbirini destekleyen iki ülke olarak afet maruziyeti konusunda ortak bir kaderi paylaşmaktadır. Özellikle 1995 Büyük Hanshin – Awaji Depremi ve 2011 Büyük Doğu Japonya Depremi sonrasında yaşanan zorluklardan dersler çıkaran Japon halkı arama kurtarma, insani yardım, tıbbi destek ve afet riskinin azaltılması gibi konularda Japon uzmanlığı sağlayarak Türk halkıyla iş birliği yapmayı amaçlamaktadır. Her iki ülkenin afet yönetimi ve hazırlık kapasitesini güçlendirmek adına bilgi ve deneyim paylaşımı, toplulukların afetlere karşı dayanıklılığına katkıda bulunurken 2024 yılında 100. yıldönümünü kutlayacak olan Japonya-Türkiye diplomatik iş birliğini güçlendirecektir.
Bu dostluk ve iş birliği sadece zor zamanlarda değil uzun vadeli sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmada da her iki ülke için motivasyon kaynağı oluşturarak diğer ülkelere örnek olmaya devam edecektir.