Dünyada olduğu gibi ülkemizde de 2022 halk sağlığını etkileyen birçok önemli olayı içinde barındıran bir yıl olmuştur. 2019’da başlayan COVID-19 pandemisi dünyada ve ülkemizde hâlâ devam ederken pandemi süresince alınan önlemler, test ve aşı konusundaki çabalar sonuç vermiş, COVID-19 salgınının etkisi önceki yıllara göre azalmıştır. Pandemiden dolayı alınan önlemlerin (maske, sosyal mesafe, okulların kapatılması vb.) bir diğer sonucu, önceki yıllarda pek görülmeyen solunum yollarıyla bulaşan hastalıklar özellikle “RSV, İnfluenza A ve B, COVID-19” birlikte olmak üzere bu yıl salgın önlemlerinin gevşetilmesiyle sık görülmeye başlamasıdır. 2022, Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre 110 ülkede 83 binden fazla Monkeypox vakası bildirilirken Türkiye’de 12 kişide bu virüs tespit edilmiştir. Ülkemizde ayrıca 2022’de bölgesel bazda halk sağlığı olayları da yaşanmıştır. Temmuz’da Bolu’nun bir köyünde içme suyundan etkilenen bazı kişilerde gastroenterit vakaları görülmüş, 14’ü yoğun bakıma yatırılmış, 1 kişi hayatını kaybetmiş ve bazı hastaların tetkiklerinde Hemolitik Üremik Sendrom (HÜS) tanısına rastlanmıştır. Kasım 2022’de ise köpek tarafından ısırılan 2 çocuktan birine kuduz tanısı konulmuştur.
2022’de Sağlık Bakanlığı tarafından geliştirilen SIHHAT projesi kapsamında kırılgan gruplardan biri olan göçmenlerin sağlık hizmetlerine erişimi arttırılarak hizmetlere devam edilmektedir. Yıl sonuna doğru sağlık açısından bazı yeni gelişmeler olmuştur. HPV aşısının Sağlık Bakanlığı tarafından ücretsiz yapılması ve SMA hastalığı taramasının, Yenidoğan Metabolik ve Endokrin Hastalık Tarama Programı’na (NTP) eklenmesi kararları alınmıştır.
COVID-19
Dünya Sağlık Örgütüne (DSÖ) ilk kez bildirildiği Aralık 2019’dan beri COVID-19 vaka sayısı artmaya devam etmektedir. DSÖ’nün 19 Aralık 2022’de güncellenen son verilerine göre dünyada 649.038.437 vaka, 6.645.812 ölüm görülmüştür.1 Türkiye’de ise bu tarihe kadar toplam 17.042.722 vaka, 101.492 ölüm meydana gelmiştir.2 2022’de haftalık COVID-19 sayısı 8 Şubat’ta 103.375 ile pik değerini yapmış, bu tarihten itibaren azalarak devam etmiştir.3 Azalan COVID-19 vaka sayıları sebebiyle Mart 2022’de Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca, açık havada ve kapalı alanda maske zorunluluğunun kaldırıldığını ve HES kodu uygulamasına tamamen son verildiğini açıklamıştır.4 Nisan 2022’de ise olağanüstü durumlar dışında Koronavirüs Bilim Kurulunun toplanmaması kararlaştırılmıştır.5 Sonrasında İçişleri Bakanlığı genelgesiyle maske kullanma zorunluluğunun sadece sağlık kuruluşlarında devam edeceği belirtilmiştir.6
Türkiye’de son verilere göre 19 Aralık 2022’ye kadar nüfusun %93,36’sı 1. doz COVID-19 aşısı olurken %85,68’i 2. doz COVID-19 aşısı olmuştur. 3 doz olmak üzere toplam 152.598.271 aşı uygulanmıştır.2 Ayrıca Aralık 2021’de acil kullanım onayı alan yerli COVID-19 aşısı “TurkoVac”ın Faz 3 ara sonuçları Kasım 2022’de uluslararası hakemli dergide yayımlanarak bilimsel literatüre girmiştir.7
Tek Kit Dört Test
2022’de vaka sayılarının azalması, aşılanmaların artması, maske ve sosyal mesafe kurallarının esnetilmesi, 2022-2023 eğitim-öğretim yılı itibarıyla okulların tamamen yüz yüze eğitime geçmesi, esnek mesai ve uzaktan çalışan sayısının azalması gibi sebeplerle insanların birbirleriyle teması artmıştır.4 5 6 Yaklaşık 3 yıldır sosyal izolasyon ve alınan non-farmokolojik önlemlerin etkisi sonucu, sıklığı azalan çeşitli solunum yolu hastalıkları tekrar ve birlikte görülmeye başlamıştır. Başta küçük çocuklarda olmak üzere tüm toplumda alt solunum yolları enfeksiyonları görülme sıklığında ve hastane yatışlarında artışlara rastlanmıştır.8 Yapılan değerlendirmeler sonucunda 2022 kış döneminde COVID-19, İnfluenza A, İnfluenza B ve RSV’nin toplumda sık görülen enfeksiyon etkenleri olduğu saptanmıştır.9 Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca’nın 29.11.2022 tarihli açıklamasıyla bu dört hastalık etkeninin tespiti için tek kit geliştirilmesi amacıyla Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) görevlendirilmiştir.10
Hüs-Monkeypox-Kuduz
Mayıs 2022’de endemik olmayan birkaç ülkede çok sayıda maymun çiçeği vakası tespit edilmesiyle dünyada yeni bir endişeye yol açan “Monkeypox” virüsünün 23 Temmuz 2022’de DSÖ vaka sayısını giderek arttırması sebebiyle küresel acil durum ilan edilmiştir.11 12 Türkiye’de ilk vaka ise 30 Haziran’da duyurulmuş; Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca, 37 yaşındaki bu hastanın tecrit edilerek tedavi altına alındığını söylemiştir.13 Ülkemizde toplam 12 kişide bu virüs tespit edilmiştir.14
Temmuz 2022’de Bolu’nun bir köyünde içme suyundan etkilenen bazı kişiler gastroenterit tanısı almış; 14’ü yoğun bakıma yatırılan, aralarında çocukların da bulunduğu 112 vaka görülmüş ve 1 kişi hayatını kaybetmiştir.15 Bu hastaların bazılarının tetkiklerinde kanlı ishalle ortaya çıkan, anemi ve akut böbrek yetmezliğiyle seyreden Hemolitik Üremik Sendrom (HÜS) tanısına rastlanmıştır. Köyün içme suyunu karşılayan kaynaklarda temizlik ve ilaçlama çalışmaları yapılmış, su deposunun boru sistemi değiştirilmiş, köy sakinlerinin su ihtiyacı valilik ve Kızılay ekipleri tarafından sağlanmıştır.15
Kasım 2022’de Bitlis’te sokak köpekleri tarafından saldırıya uğrayan 2 çocuktan birine kuduz teşhisi konulmuş, yoğun bakım ünitesinde tedavi altına alınmıştır. Bu olayın sonrasında İlçe Hıfzıssıhha Kurulu tarama gerçekleştirmiş, sokak hayvanı tarafından ısırılan şüpheli temaslıları sağlık kuruluşlarına yönlendirmiş fakat başka kuduz vakasına rastlanmamıştır.16 Kuduz teşhisiyle tedavi altına alınan 10 yaşındaki hasta 9 Kasım 2022’de hayatını kaybetmiştir.17 Ardından Adıyaman, Kars ve Bandırma’da bazı mahalle ve köyler kuduz şüphesi nedeniyle karantinaya alınmış, birkaç hayvanda kuduz virüsü tespit edilmiş ve bölgedeki sokak hayvanları aşılanmıştır.18
SMA Taraması-HPV Aşısı
Türkiye’de bireylerin, ailelerin ve toplumun korunabilmesi için evlilik öncesi, kişilerin sağlık kontrollerinin yapılmasına önem gösterilmiş, tarama programlarına öncelik verilmiştir. Ülkemizde evlilik öncesi tarama programı kapsamında yasal düzenlemelerle zorunlu tutulan evlilik raporu almak için aile hekimlerine başvuranlardan anamnez ve fizik muayenenin yanı sıra laboratuvar testleri için kan alınmakta; “Hemoglobinopati” taraması, kan grubu tayini ve bulaşıcı hastalık (HIV, HBV, HCV, VDRL, Sifilis) taraması yapılmaktadır.19 TÜİK evlenme istatistikleri sonuçlarına göre 2010’da gerçekleşen resmî evliliklerin %5,9’u akraba evliliğiyken bu oran sonraki yıllarda düşüş göstererek 2020’de %3,8 olmuştur.20
Spinal Musküler Atrofi (SMA) kas atrofisi ve güçsüzlüğüyle karakterize genetik bir hastalıktır. Ülkemizde yılda 1 milyon 200 bin canlı doğum gerçekleştiği göz önünde bulundurulduğunda SMA hastalığı için yıllık yeni vaka sayısının 130-180 olduğu, toplam 3 bin SMA hastasının izlendiği tahmin edilmektedir. 2021 Aralık itibarıyla evlilik öncesi SMA Taşıyıcı Tarama Programı tüm illerde uygulanmaya başlamıştır.21 Bu gelişmenin sonrasında 9 Mayıs 2022 itibarıyla SMA hastalığı taramasının, NTP’ye eklenmesi kararı alınmıştır. Yenidoğandan alınan topuk kanıyla Fenilketonuri (FKU), Kistik Fibrozis (KF), Konjenital Hipotiroidi, Biyotinidaz Eksikliği bakılırken 2017’de Konjenital Adrenal Hiperplazi (KAH), 2022’de de SMA’nın tarama paneline eklenmesiyle toplam 6 hastalık taranmakta ve panele eklenebilecek hastalıklar konusunda çalışmalar sürdürülmektedir.22
İnsan Papilloma Virüsü (HPV) çoğunlukla cinsel temas yoluyla bulaşan ve kadınlarda rahim ağzı (serviks) kanseri gelişmesine sebep olmasının yanı sıra vulva, vajen, anüs, penis ve ağız boşluğu kanserine de neden olduğu bilinen bir virüstür.23 DSÖ, servikal kanserin ortadan kaldırılmasına yönelik 2018’de üye paydaşlara küresel eylem çağrısında bulunmuş, eyleme geçilmediği takdirde 2040’a kadar servikal kanserden ölüm oranının %50 artacağından bahsetmiştir.24 Erken teşhise de uygun olan serviks kanserinin taranması, invazif kanser insidansını ve mortalitesini azalttığı düşünülen ve etkinliği kanıtlanmış tarama yöntemlerinden biridir. Bu sebeple Sağlık Bakanlığı Kanser Dairesi Başkanlığı tarafından 2014’ten bu yana Ulusal Serviks Kanseri Tarama Programı yürütülmektedir. Bu program çerçevesinde 30-65 yaş arası kadınlardan 5 yıl aralıklarla rahim ağzı sürüntüsü alınarak HPV testi veya Pap-Smear testi yapılmaktadır. Ulusal toplum tabanlı serviks kanseri taramaları Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) ve Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) bünyesindeki Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM) tarafından yürütülmektedir.25 Günümüzde HPV’nin en çok kanser yapan tiplerine karşı geliştirilen aşılar mevcuttur.23 Cervarix 2, Gardasil 4 ve Gardasil 9 olmak üzere üç tip HPV aşısı bulunmaktadır. İki valanlı ve dört valanlı aşılar 9-26 yaş arası kadın ve erkekler için, 9 valanlı aşı 9-45 yaş arası kadın ve erkekler için onaylıdır. Dünya genelinde gelişmiş ülkeler dâhil birçok ülke HPV aşılarını ulusal aşılama programlarına almaya çalışmaktadır.24 Kasım 2022 itibarıyla Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca, HPV aşılamasının belirli gruplarda başlanacağı ve kademe kademe genişletileceği bilgisini duyurmuş, akabinde aşılamanın ulusal aşı takvimine alınması ve ücretsiz yapılması yönünde adım atılacağı müjdesini vermiştir.26
Göçmen Sağlığı ve SIHHAT Projesi
2011’de Suriye’de çıkan iç karışıklıklar sonucu bir anda ülkemize çok sayıda insan göç etmek zorunda kalmıştır. Şu an ülkemizde resmî verilere göre 3.561.183 geçici koruma altında Suriyeli yaşamaktadır.27 Türkiye, IOM (International Organization for Migration) 2022 Raporu’na göre mülteci alan ülkeler sıralamasında birincidir.28 Yakalanan düzensiz göçmenlerin en fazla olduğu uyruklar sırasıyla Afganistan, Suriye ve Pakistan’dır.
Ülkemizde Geçici Koruma Altındaki Suriyelilere (GKAS) yönelik sağlık hizmetleri, 04.11.2015 tarihli ve 9.648 sayılı Geçici Koruma Altına Alınanlara Verilecek Sağlık Hizmetlerine Dair Esaslar Yönergesi doğrultusunda sunulmaktadır. Türkiye’de kayıt altında bulunan ve geçici kimlik numarası alan Suriyeliler acil sağlık, koruyucu ve temel sağlık hizmetleriyle tedavi edici tüm sağlık hizmetlerinden ücretsiz faydalanabilmektedir. Geçici kimlik numarası almayanlara ise Geçici Koruma Yönetmeliği çerçevesinde bulaşıcı hastalıklarla mücadele, bağışıklama ve acil sağlık hizmetleri sunulmaktadır.29
2016’dan beri T.C. Sağlık Bakanlığı bünyesinde ülkemizdeki zorunlu kitlesel göç nedeniyle gelen Suriyelilere yönelik sağlık hizmetleri, Avrupa Birliği tarafından finanse edilen SIHHAT Projesi kapsamında yürütülmektedir. SIHHAT Projesi’nin genel hedefi, Türkiye’de GKAS’ye yönelik T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından sunulan 1. ve 2. basamak sağlık hizmetlerinin desteklenmesi ve geliştirilmesi olarak tanımlanmıştır.30 Sunulan sağlık hizmetleri sırasıyla Göçmen Sağlığı Merkezleri ve Güçlendirilmiş Göçmen Sağlığı Merkezleri, Sağlık Hizmetleri ve Toplum Ruh Sağlığı Merkezleridir.
Bu hedef doğrultusunda şu ana kadar
- 29 ilde 181 Göçmen Sağlığı Merkezi ve Güçlendirilmiş Göçmen Sağlığı Merkezi açılmıştır.31
- Yaklaşık 4 bin personel istihdam edilmiştir (pratisyen hekim, diş hekimi, uzman hekim, psikolog, sosyal çalışmacı, ebe/ hemşire, laboratuvar ve röntgen teknisyeni, tercüman, hasta yönlendirme ve destek personel).
- Projenin 2021 verilerine göre yaklaşık 5 milyon 517 bin hasta başvurusu olmuştur. 17 milyondan fazla muayene yapılmış ve 6.371.669 doz aşı uygulanmıştır.31
1. World Health Organization. (2022). Coronavirus (COVID-19) Dashboard With Vaccination Data https://covid19.who.int/
Atıf ↑
2. TT.C. Sağlık Bakanlığı. (2022). Genel Koronavirüs Tablosu https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66935/genel-koronavirus-tablosu.html
Atıf ↑
3. JHU CSSE. (2022). COVID-19 Novel Coronavirus (COVID-19) Cases https://github.com/CSSEGISandData/
Atıf ↑
4. NTV Haber. (2022). Bakan Koca salgın için alınan yeni kararları açıkladı: Açık havada maske zorunluluğu kaldırıldı https://www.ntv.com.tr/saglik/bakan-koca-salgin-icin-alinan-yeni-kararlari-acikladi-acik-havada-maske-zorunlulugu-kaldirildi,1YliDZYS0USmboJe1f5sIQ.
Atıf ↑
5. TRT Haber. (2022). Cumhurbaşkanı Erdoğan: Kapalı alanlarda maske zorunluluğu kaldırıldı https://www.trthaber.com/haber/gundem/cumhurbaskani-erdogan-kapali-alanlarda-maske-zorunlulugu-kaldirildi-675912.html
Atıf ↑
6. T.C. İçişleri Bakanlığı. (2022). 81 İl Valiliğine Kapalı Alanlarda Maske Kullanımı Genelgesi https://www.icisleri.gov.tr/81-il-valiligine-kapali-alanlarda-maske-kullanimi-genelgesi-gonderildi.
Atıf ↑
7. Tanriover, M.D. vd. (2022). On behalf of the TURKOVAC Study Group. Efficacy, Immunogenicity, and Safety of the Two-Dose Schedules of TURKOVAC versus CoronaVac in Healthy Subjects: A Randomized, Observer-Blinded, Non-Inferiority Phase III Trial. Vaccines, 10(11) https://doi.org/10.3390/vaccines10111865
Atıf ↑
8. Cumhuriyet Haber. (2022). Kış dönemi için ‘üçlü salgın’ uyarısı: Covid-19, grip ve RSV https://www.cumhuriyet.com.tr/saglik/kis-donemi-icin-uclu-salgin-uyarisi-covid-19-grip-ve-rsv-1998881
Atıf ↑
9. WHO. (2022). Director-General’s Opening Remarks At The Media Briefing https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing—14-december-2022
Atıf ↑
10. TRT Haber. (2022). Bakan Koca: Yerli Tanı Kiti 1 Ay İçinde Hastanelerde Kullanılmaya Başlayacak https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-koca-yerli-tani-kiti-1-ay-icinde-hastanelerde-kullanilmaya-baslayacak-726834.html
Atıf ↑
11. World Health Organization. (2022). Monkeypox https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/monkeypox
Atıf ↑
12. World Health Organization. (2023). WHO Director-General’s statement at the press conference following IHR Emergency Committee regarding the multi-country outbreak of monkeypox https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-statement-on-the-press-conference-following-IHR-emergency-committee-regarding-the-multi–country-outbreak-of-monkeypox–23-july-2022
Atıf ↑
13. NTV Haber. (2022). Maymun çiçeği vaka sayısı 18 bin oldu https://www.ntv.com.tr/saglik/maymun-cicegi-vaka-sayisi-18-bin-oldu,wZK9HobQ2EGyldY-C0xKqg
Atıf ↑
14. CDC. (2022). Monkeypox Outbreak Global Map https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/response/2022/world-map.html
Atıf ↑
15. NTV Haber. (2022). Bolu’da içme suyundan etkilenen bazı hastalarda ‘HÜS’ çıktı (HÜS nedir?) https://www.ntv.com.tr/turkiye/boluda-icme-suyundan-etkilenen-bazi-hastalarda-hus-cikti-hus-nedir,RV4FLeeqO0mj18jXIBiCpA.
Atıf ↑
16. A Haber. (2022). Bitlis’te kuduz paniği! İl Sağlık Müdürlüğünden flaş açıklama https://www.ahaber.com.tr/yasam/2022/11/02/bitliste-kuduz-panigi-il-saglik-mudurlugunden-flas-aciklama?paging=3
Atıf ↑
17. Klimik. (2022). Kuduz tanısıyla tedavi gören çocuk yaşamını yitirdi https://www.klimik.org.tr/2022/11/10/kuduz-tanisiyla-tedavi-goren-cocuk-yasamini-yitirdi/
Atıf ↑
18. Klimik. (2022). Kuduz https://www.klimik.org.tr/?s=kuduz
Atıf ↑
19. TÜSEB. (2018). Evlilik Öncesi Tarama Programı Tarihçesi, Mevzuatı, Mevcut Durumu ve Genişletme Modelleri https://www.tuseb.gov.tr/tacese/uploads/genel/files/yayinlar/raporlar/evlilik_oncesi_tarama_programi_tarihcesi_mevzuati_mevcut_durumu_ve_genisletme_modelleri.pdf
Atıf ↑
20. TÜİK. (2021). İstatistiklerle Aile 2020 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile-2020-37251.
Atıf ↑
21. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2022). Evlilik Öncesi Spinal Musküler Atrofi (SMA) Taşıyıcı Tarama Programı https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/cocukergen-tp-liste/evlilik-oncesi-spinal-muskuler-atrofi-sma-tasiyici-tarama-programi.html
Atıf ↑
22. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2022). Yenidoğan Metabolik ve Endokrin Hastalık Tarama Programı (NTP) https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/cocukergen-tp-liste/yenidogan_tarama_programi.html
Atıf ↑
23. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2022). Hepatit B ve HPV Aşılarını Yaptırmak https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanserden-korunma/kanserden-korunmalist/hepatit-b-ve-hpv-a%C5%9F%C4%B1lar%C4%B1n%C4%B1-yapt%C4%B1rmak.html (Erişim Tarihi: 19 Aralık 2022)
Atıf ↑
24. Akalın, A. (2022). Human Papillomavirus (HPV) Enfeksiyonu ve HPV aşısında güncel yaklaşımlar Androloji Bülteni 24(2), s.133-139.
Atıf ↑
25. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2022). Serviks Kanseri Tarama Programı Ulusal Standartları. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-tarama-standartlari/listesi/serviks-kanseri-tarama-program%C4%B1-ulusal-standartlar%C4%B1.html
Atıf ↑
26. Hürriyet Haber. (2022). Bakan Koca’dan açıklama: HPV aşısı ne zaman ücretsiz olacak? https://www.hurriyet.com.tr/bilgi/bakan-kocadan-aciklama-hpv-asisi-ne-zaman-ucretsiz-olacak-42186918
Atıf ↑
27. Göç idaresi Başkanlığı. (2022). İstatistikler/ Geçici Koruma https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638
Atıf ↑
28. International Organization for Migration. (2022). World Migration Report 2022 https://publications.iom.int/books/world-migration-report-2022.
Atıf ↑
29. Göç idaresi Başkanlığı. (2022). İstatistikler/ Düzensiz Göç https://www.goc.gov.tr/duzensiz-goc-istatistikler.
Atıf ↑
30. T.C. Sağlık Bakanlığı. (2019). Göç ve Sağlık http://www.sihhatproject.org/Belgeler/Göç ve Sağlık Kitabı_Final.pdf
Atıf ↑
31. T.C. Sağlık Bakanlığı. (2022). Sıhhat Projesi http://www.sihhatproject.org/index.html
Atıf ↑