BM Gıda ve Tarım Örgütü [Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO)], açlığı ortadan kaldırmayı, beslenmeyi iyileştirmeyi, tarımsal verimliliği arttırmayı, doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimini geliştirmeyi ve kırsal nüfusun yaşam standardını yükseltmeyi amaçlayan bir Birleşmiş Milletler kuruluşudur. FAO bu hedeflere yönelik çabalarını stratejik çerçeveleriyle operasyonel hâle getirmektedir. FAO’nun güncel Stratejik Çerçevesi (2022-2031), daha iyi üretim, daha iyi beslenme, daha iyi bir çevre ve daha iyi bir yaşam için daha verimli, kapsayıcı, dayanıklı ve sürdürülebilir tarım-gıda sistemlerine dönüşüm yoluyla kimseyi geride bırakmadan 2030 Gündemini desteklemeyi amaçlamaktadır. “Dört İyi” çerçevesi olarak da bilinen bu çerçeve, FAO’nun girişimleri ve politikaları için yol gösterici bir ilke işlevi görmekte ve gelişmiş tarım uygulamaları, beslenme, çevresel sürdürülebilirlik ve sosyoekonomik refahın birbiriyle bağlantılı olduğunu vurgulamaktadır. FAO bu dört temel unsurla açlığın ortadan kaldırılması, sürdürülebilir kalkınmanın teşviki ve herkes için gıda güvenliğinin sağlanması konularında küresel hedeflere ulaşılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
FAO’nun Acil Durum Müdahale Yaklaşımı
FAO dünya çapında acil durumların önlenmesi ve yönetilmesinde farklı bir konuma sahiptir. Açlığı sonlandırma görevini göz önünde bulundurarak gıda krizleriyle boğuşan ulusların kalkınma ve refaha ulaşmalarına yardım etmek amacıyla onlara destek olmaktadır. Önleyici bir mekanizma olarak FAO krizlerden etkilenen veya kriz riski taşıyan bölgelerde gıda güvenliğini, tarımsal koşulları ve geçim kaynaklarını izlemekte ve değerlendirmektedir. Ayrıca bu bilgileri potansiyel gıda krizleri hakkında erken uyarılarda bulunmak ve karar alma süreçlerini yönlendirmek amacıyla kullanmaktadır. Acil durumlarda tarımsal girdi, ekipman ve diğer tarım malzemelerini dağıtarak etkilenen topluluklara acil yardım sağlamaktadır. Bu çabalar çiftçilerin tarımsal faaliyetlerine hızla devam etmelerine, gıda üretimini sürdürmelerine ve geçim kaynaklarını korumalarına yardımcı olmaktadır. FAO ayrıca geçim kaynaklarını yeniden canlandırmaya ve etkilenen nüfus genelinde dirençlilik sağlamaya odaklanmaktadır. Buna yönelik gerçekleştirilen faaliyetler; çiftçilerin dirençli tarım uygulamaları konusunda eğitilmesi, mahsullerin ve gelir kaynaklarının çeşitlendirilmesinin teşvik edilmesi ve olası acil durumlara hazırlanabilmek için toplum temelli erken uyarı sistemlerinin kurulması gibi uygulamaları içermektedir. FAO etkilenen nüfusun ihtiyaçlarının karşılanmasında daha etkili ve kapsamlı bir yaklaşım ortaya koymak için acil durum müdahalesinin koordinasyonunda hükûmetler, diğer BM kuruluşları, STK’lar, yerel yetkililer ve topluluklarla yakından iş birliği hâlindedir. Son olarak, Gıda Krizine Karşı Küresel Ağın [Global Network Against Food Crises (GNAFC)] kurucu ortağı, Küresel Gıda Güvencesi Kümesinin eş lideri, Entegre Gıda Güvencesi Faz Sınıflandırması [Integrated Food Security Phase Classification (IPC)] küresel destek biriminin yürütücüsü ve BM Genel Sekreteri’nin Kıtlığı Önleme Üst Düzey Görev Gücünün bir üyesi olarak akut gıda güvensizliği seviyeleri, etkenlerin analizi ve kalıcı çözümlerle ilgili kanıtların oluşturulmasında öncü bir rol oynamaktadır.
Türkiye’de FAO
Türkiye 1948 yılında FAO üyesi olmuş ve 1982 yılında Türkiye Ofisini kurulmuştur. Bu ofis, iş birliğinin artması ve Türk hükûmetinin operasyonel desteği sonucunda 2007 yılında Orta Asya Alt Bölge Ofisine dönüştürülmüştür. Kuruluşundan bu yana FAO Türkiye Ofisi kapasite geliştirme, teknik iş birliği ve politika diyaloğunu amaçlayan ve mahsul üretimi, hayvancılık, balıkçılık ve ormancılıktan tarım-gıda sektörü ve kırsal kalkınmaya kadar çeşitli sektörleri kapsayan projelerle Türkiye’de tarımı ve kırsal toplulukları desteklemekte ve acil durumlarla mücadele eden bölgelerde toplumun dirençliliğini güçlendirmekte ve geçim kaynaklarını çeşitlendirmektedir.
FAO’nun Türkiye’de Depreme Müdahalesi
FAO Türkiye, 2011 yılından bu yana Suriyeli Mülteci Dayanıklılık Programı ve Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı [the Regional Refugee and Resilience Plan (3RP)] kapsamındaki Ekonomik Güçlendirme Sektörü eş liderliği yoluyla Suriyeli Mülteci Krizine yanıt verme konusunda Türk hükûmetini desteklemektedir. Bu deneyimden hareketle 6 Şubat 2023’te Kahramanmaraş’ta meydana gelen depremlerin hemen ardından FAO Türkiye etkilenen topluluklara yardım etmek, tarımsal üretimin devamlılığını sağlamak ve hükûmet ile Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yürütülen çabaları desteklemek amacıyla tüm insani, teknik ve mali kaynaklarını seferber etmiştir.
Başlangıçta FAO Türkiye, Tarım ve Orman Bakanlığıyla iş birliği içinde üç değerlendirme gerçekleştirmiştir: “11 İlde Depremin Olası Etkilerine İlişkin İlk Değerlendirme”, “Türkiye: Depremden Etkilenen İller İçin Tarım Sektörü İhtiyaç Değerlendirmesi” ve “2023’te Türkiye’de Deprem Sonrası Hasar, Kayıp Ve İhtiyaçları Ve Coğrafi Odağı Belirlemek İçin Hızlı Coğrafi Mekânsal Değerlendirme”. Bu değerlendirmeler ve Türkiye Depremleri İyileştirme ve Yeniden Yapılandırma Değerlendirmesi’yle [ Türkiye Earthquakes Recovery and Reconstruction Assessment (TERRA)] birlikte FAO, Türkiye Depreme Müdahale ve İyileştirme Planı’nı [Earthquake Response and Recovery Plan (ERRP)]geliştirmiştir. Bu plan, FAO’nun kısa, orta ve uzun vadeli depreme müdahale faaliyetleri için tarım-gıda sistemlerinin ve kırsal geçim kaynaklarının yenilenmesi ve iyileştirilmesi yoluyla gıdaya erişim ve bulunabilirliğin sürdürülmesi genel hedefiyle bağlantılı bir çerçeve sunmaktadır. ERRP, 112 milyon dolar tahmini bütçeyle 36 aylık bir ilk uygulama dönemi öngörmekte ve etkilenen bölgelerde yaklaşık 700 bin kişiye ve 850’den fazla işletmeye doğrudan erişmeyi hedeflemektedir. Plan üç sonuca ulaşmayı amaçlamaktadır: (i) tedarik ve değer zincirleri dâhil tarım-gıda sistemlerinin yenilenmesi, (ii) tarımsal iş gücü piyasasının yeniden canlandırılması ve (iii) sürdürülebilir kalkınma için kırsal toplulukların güçlendirilmesi. Aynı zamanda kadınları güçlendirme, afet riskini azaltma, daha iyi bir dünyayı yeniden inşa etme, özel sektör katılımı, iklim akıllı ve doğa temelli çözümler konularını da ana eksenine almaktadır.
FAO Türkiye, tarım-gıda sektörünün ve bu sektörde çalışan kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak ve ERRP’nin çıktılarını gerçekleştirmek için Norveç, İsveç ve Alman hükûmetlerinden ve FAO’nun Teknik İş birliği Programı olan Acil Yardım’dan fon desteği almıştır. Ayrıca, 3RP kapsamında Avrupa Birliği ve Japon hükûmetinden alınan fonları da bu amaçla yönlendirmiştir. Bu fonlar yardımıyla FAO Türkiye, sahadaki acil ihtiyaçlara ve iyileştirme ihtiyaçlarına cevap vermek için Aralık 2023 itibarıyla aşağıdaki destek faaliyetlerini tamamlamış ve yeni destek faaliyetlerini planlamıştır:
Tamamlanan Destek
- 150 çiftçi hanesine 100 taşınabilir motorlu sırt tipi pülverizatör ve 50 motorlu testere sağlanmıştır.
- 1085 hayvancılık üreticisine 340,8 ton hayvan yemi dağıtılmıştır.
- 905 çiftçi hanesine 192,75 ton gübre dağıtılmıştır.
- 50 çiftçi hanesine 2,5 ton pamuk tohumu ve 125 çiftçi hanesine 175 torba mısır tohumu dağıtılmıştır.
- 75 çiftçi hanesine 70.200 domates fidesi sağlanmıştır.
- 180 hayvan üreticisine 100 süt sağma makinesi ve 20 süt depolama ve soğutma tankı sağlanmıştır.
- 155 çiftçi hanesine 310 feromon tuzağı dağıtılmıştır.
- 1.843 çiftçi hanesine (toplam 7.543 hane üyesi) koşulsuz nakit transferi (hane üyesi başına 75 dolar) sağlanmıştır.
- Kadınların öncülüğündeki bir kooperatife 2 gıda işleme makinesi teslim edilmiştir.
- 300 kişiye üç ay boyunca günlük 18,5 dolar tutarında şartlı nakit desteği (toplum varlıklarının onarımı için çalışma karşılığı nakit) sağlanmıştır.
- İklim akıllı üretim ve afet sonrası çabuk toparlanma konularında 900 çiftçiye eğitim verilmiştir.
Planlanan Destek (Aralık 2023-Haziran 2024)
- 120 çiftçi hanesine 30 ton gübre sağlanacaktır.
- 190 çiftçi hanesine 190 süt sağma makinesi sağlanacaktır.
- Kadınların öncülüğündeki 3 kooperatife 21 gıda işleme makinesi teslim edilecektir.
- 300 kişiye üç ay boyunca günlük 24 dolar tutarında şartlı nakit desteği sağlanacaktır (toplum varlıklarının onarımı için çalışma karşılığı nakit).
- İklim dostu girdiler ve ekipmanlar teslim edilecek ve 660 çiftçiye iklim akıllı ve afetlere dirençli üretim eğitimi verilecektir.
- 6 çiftçi birliği ve kooperatifi kapasite geliştirme ve makine, ekipman, varlık ve diğer girdiler sağlayarak desteklenecektir
- Geçim fırsatlarını arttırmak ve etkilenen bölgedeki vasıflı işgücü ihtiyacını karşılamak için 50 kişiye mesleki eğitim verilecektir.
- Gelecekteki müdahaleleri yönlendirmek için Tarım ve Orman Bakanlığı ve yerel ortaklarla iş birliği içinde yürütülecek 3 değerlendirme [süt ürünleri, akuakültür (su ürünleri yetiştiriciliği) ve hortikültür (bahçecilik) alt sektörleri için değer zinciri analiziyle ormancılık etki değerlendirmesi ve katılımcı kırsal değerlendirme] tamamlanacaktır.
2024 ve sonrasında FAO açlığın ortadan kaldırılması, beslenmenin iyileştirilmesi, tarımsal verimliliğin arttırılması, doğal kaynakların sürdürülebilir yönetiminin geliştirilmesi ve kırsal nüfusun yaşam standardının yükseltilmesi konularındaki çabalarını yavaşlatmadan Türkiye’deki depreme müdahale faaliyetlerinde özellikle iyileştirme aşamasına eğilerek mevcut tüm imkânlarıyla desteklemeye devam edecektir.
1 FAO (2023)i Agriculture sector needs assessment for neearthquake-impacted provinces, https://www.fao.org/3/cc6884en/cc6884en.pdf
2 FAO (2023). Rapid geospatial assessment after the earthquake in Türkiye in 2023, https://www.fao.org/3/cc6875en/cc6875en.pdf
3 FAO(2023). Türkiye: Earthquake response and recovery plan, 2023–2026, https://openknowledge.fao.org/handle/20.500.14283/cc5910en