Dünyada süregelen doğa olayları, insanların yaşamını önemli ölçüde etkilediğinde “doğa kaynaklı afet” olarak nitelendirilmektedir. Birleşmiş Milletler tarafından doğa kaynaklı afetler, “toplumun sosyoekonomik ve sosyokültürel faaliyetlerini önemli ölçüde aksatan, can ve mal kayıplarına neden olan fakat yerel imkânlarla baş edilemeyen doğa olayları” olarak tanımlanmıştır.
Doğa kaynaklı afetler sonucunda can ve mal kayıplarının yanı sıra milyonlarca insan yer değiştirmek zorunda kalmaktadır. Bunun ülke ekonomilerine getirdiği zarar çok yüksek miktarlara ulaşmaktadır.
Doğa kaynaklı afetlerin büyük bölümünü meteorolojik afetler oluşturmaktadır. Orman yangınları, tarımsal zararlıların istilaları, kuraklık, çölleşme, göl ve deniz suyu seviyesi yükselmeleri, çığ ve seller hava şartlarıyla çok yakından ilişkili olan doğa kaynaklı afetlerdir. Yağışlar, şiddetli yerel fırtınalar, tropikal fırtınalar, fırtına kabarması, şiddetli kış şartları, kırağı, don ise hava şartlarının direkt oluşturduğu afetlerdir. Meteorolojik şartlarla doğrudan ve dolaylı olarak ilişkili olan doğa kaynaklı afetlerin tümü, “meteorolojik afetler veya meteorolojik karakterli doğa kaynaklı afetler” olarak adlandırılır.
Son yıllarda dünyanın birçok bölgesinde şiddet, etki, süre ve oluştuğu yer bakımından eşi ve benzeri olmayan çok sayıda hava olayı meydana gelmektedir. Bu olaylar, dünya üzerindeki canlı yaşamını ve toplumların sosyoekonomik gelişimini de tehdit etmektedir. Dünya Meteoroloji Örgütünün (WMO) 2021’de yayımladığı WMO Atlas of Mortality and Economic Losses From Weather, Climate and Water Extremes raporunda dünya genelinde 1970-2019 arasında hava, iklim ve su kaynaklı 11.072 doğa kaynaklı afetin meydana geldiği ve bu afetler sonucunda 2.064.929 can kaybıyla yaklaşık 3,6 trilyon ABD doları ekonomik zarar oluştuğu vurgulanmaktadır.
Acil Durumlar Veri Tabanı (EM-DAT) kayıtlarına göre bu dönem içinde kaydedilmiş tüm afetlerin (teknolojik afetler dâhil) %50’sini, can kayıplarının %45’ini ve ekonomik kayıpların %74’ünü hava, iklim ve su kaynaklı şiddetli hava olaylarının neden olduğu meteorolojik afetler oluşturmaktadır.
Dünya Geneli 1970-2019 Meteorolojik Afetler ve Etkileri
Şekil 1. 1970-2019 Meteorolojik Afet Sayıları ve Kayıplar
Türkiye Geneli Meteorolojik Afet Değerlendirmesi
Türkiye, tropikal fırtınalar ve aktif volkanlar hariç dünya genelinde görülen doğa kaynaklı afetlerin büyük bir kısmına açık bir ülkedir. Büyük bir coğrafya ve farklı iklim bölgelerine sahip Türkiye’de de başta kuraklık ve seller olmak üzere meteorolojik ve hidrolojik afetler oldukça sık meydana gelmekte ve ciddi can ve mal kayıplarına yol açmaktadır.
Şekil 2. Türkiye’de 1 Ocak-30 Kasım 2022 Arası Meydana Gelen Meteorolojik Afetler Dağılımı
Türkiye’de 1 Ocak-30 Kasım 2022 arasında meteorolojik afetler en fazla Antalya’da gerçekleşmiştir. Bu dönem içinde yurdumuzda Ege Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Marmara Bölgesi ve Karadeniz Bölgesi’nde meteorolojik afetler daha fazla meydana gelmiştir.
Şekil 3. 1940-30 Kasım 2022 Arası Meteorolojik Afetler Uzun Yıllar Dağılımı
1940-30 Kasım 2022 arası uzun yıllar dağılımında meteorolojik afet sayılarında son yıllarda ciddi artış söz konusudur. 1 Ocak-30 Kasım 2022 döneminde 1.004 meteorolojik afet gerçekleşmiştir.
1 Ocak-30 Kasım 2022 döneminde en fazla görülen meteorolojik afet şiddetli yağış ve seldir. Şiddetli yağış ve selin tüm meteorolojik afetler içindeki payı %33,6’dır. Bu dönem içinde yine fırtına %20,9, dolu %19, kar %12,1 oranında gerçekleşmiştir.
Şekil 4. Türkiye’de 1 Ocak-30 Kasım 2022 Arası Meydana Gelen Meteorolojik Afetler Dağılımı (%)
Meteorolojik Afetlerin Değerlendirilmesi
Bu bölümde Türkiye’de yıl içinde en fazla meydana gelen şiddetli yağış/ sel, fırtına, dolu, kar ve yıldırım hadiselerinin ülke genelinde il bazlı değerlendirmeleri yapılmıştır.
Şiddetli Yağış/ Sel
Şekil 5. Türkiye’de 1 Ocak-30 Kasım 2022 Arası Meydana Gelen Şiddetli Yağış/ Sel Afeti Dağılımı
1 Ocak-30 Kasım 2022 arasında şiddetli yağış/ sel afetinin en fazla görüldüğü iller Manisa, Kütahya ve Nevşehir’dir. Bu illeri Antalya, Afyonkarahisar, Çorum, Kastamonu, Bursa ve Bilecik takip etmektedir.
Fırtına
Şekil 6. Türkiye’de 1 Ocak-30 Kasım 2022 Arası Meydana Gelen Fırtına Afeti Dağılımı
1 Ocak-30 Kasım 2022 arasında fırtına afetinin en fazla görüldüğü iller Kayseri, Antalya, İzmir ve Manisa’dır.
Dolu
Şekil 7. Türkiye’de 1 Ocak-30 Kasım 2022 Arası Meydana Gelen Dolu Afeti Dağılımı
1 Ocak-30 Kasım 2022 arasında ülkemizde görülen dolu afeti sıralamasında Antalya, Manisa ve Kastamonu ilk sıralarda yer almaktadır. Bu illeri sırasıyla Mersin, Nevşehir, Afyonkarahisar, Bursa ve Çanakkale izlemektedir.
Kar
Şekil 8. Türkiye’de 1 Ocak-30 Kasım 2022 Arası Meydana Gelen Kar Afeti Dağılımı
1 Ocak-30 Kasım 2022 arasında kar afeti en fazla Bitlis ve Van’da görülmüştür. Bu illeri sırasıyla Konya ve Nevşehir takip etmektedir.
Yıldırım
Şekil 9. Türkiye’de 1 Ocak-30 Kasım 2022 Arası Meydana Gelen Yıldırım Afeti Dağılımı
1 Ocak-30 Kasım 2022 arasında yıldırım afeti en fazla Van, Sivas, Balıkesir ve Manisa’da görülmüştür.
Sonuç ve Değerlendirme
Meteorolojik kaynaklı afetler insanlık tarihi boyunca her zaman olmuştur ve olmaya devam edecektir. Bu tür afetlerin neden olduğu insani ve maddi kayıplar, sürdürülebilir kalkınmanın önündeki en büyük engeldir. Meteorolojik afetleri, deprem ve volkan patlaması gibi diğer doğa kaynaklı afetlerden ayıran en önemli özellik, meteorolojik afetlere sebep olabilecek doğa olaylarının önceden tahmin edilebilir olmasıdır. Doğru tahmin ve uyarıların kolayca anlaşılabilecek bir formatta yayınlanması hayati önem arz etmektedir.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü, afet riski azaltma faaliyetleri kapsamında diğer uluslararası, bölgesel ve ulusal kuruluşlarla entegre ve koordineli bir şekilde çalışmalarını devam ettirmektedir. Meteorolojik hadiselerin sebep olduğu olumsuz etkilerin azaltılması, zarar ve kayıpların en aza indirilmesi, vatandaşların ve ilgililerin gerekli tedbirleri almasına yönelik bilgilerin kamuoyuna duyurulması amacıyla meteorolojik uyarılar hazırlanmaktadır.
Vatandaşlarımız ve yetkililerle paylaşılan meteorolojik uyarılar, “meteoUYARI” sistemine uyarlanmış ve 9 Şubat 2019’dan itibaren vatandaşlarımız ve yetkililerin hizmete sunulmuştur.
1. Kadıoğlu, M. (2012). Türkiye’de İklim Değişikliği Risk Yönetimi. Türkiye’nin İklim Değişikliği II. Ulusal Bildiriminin Hazırlanması Projesi Yayını. Ankara
2. Kadıoğlu, M. (2007). İklim Değişiklikleri ve Etkileri: Meteorolojik Afetler. TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası Sel-Heyelan-Çığ Sempozyumu Bildiriler Kitabı, s. 47-56; Ceylan, A., Kömüşçü, A.Ü. (2007). Meteorolojik Karakterli Doğal Afetlerin Uzun Yıllar ve Mevsimsel Dağılımları, Türkiye İklim Değişikliği Kongresi Bildiri Kitabı, 93-104.
3. WMO. (2021). WMO Atlas Of Mortaliıty And Economic Losses From Weather, Climate And Water Extremes (1970–2019). WMO-No. 1267. World Meteorological Organization.
4. CRED ve UNDRR. (2020). Human Cost Of Disasters; An Overview Of The Last 20 Years (2000-2019).
5. Kadıoğlu, M. (2012). Türkiye’de İklim Değişikliği Risk Yönetimi. Türkiye’nin İklim Değişikliği II. Ulusal Bildiriminin Hazırlanması Projesi Yayını. Ankara.